چرا با اینکه زکات بر حضرت علی( علیه السلام ) واجب نبود ایشان در حال نماز صدقه دادند؟
سؤال من در مورد آیه ولایت یعنی آیه 55 سوره مائده است؛ آیه می‌گوید که امام علی(علیه السلام ) در هنگام نماز صدقه دادند..... حال سؤال این جاست که حضرت علی( علیه السلام ) در زمان پیامبر( صلی الله علیه و آله و سلم ) فقیر بودند پس بنابر این یک زره را به عنوان مهریه حضرت زهرا(س) دادند... زکات هم که بر انسان فقیر واجب نیست...و نباید زکات بدهد....پس چرا با اینکه زکات بر ایشان واجب و لازم نبود این کار را کردند؟
پاسخ اجمالی
حضرت علی ( علیه السلام ) هیچگاه فقیر و تنگدست نبوده اند بلکه همواره با تلاش و زحمت، اموال فراوانی بدست می آورده اند و همه را در راه خدا انفاق می کرده اند، و چیزی برای خود باقی نمی گذاشتند .آنچه در آیه شریفه در باره زکات دادن ایشان آمده است یکی از این موارد است.
علاوه بر این که در فرهنگ قرآن در مواردی به صدقات مستحبی هم زکات گفته شده است که این نوع صدقات را همه افراد می توانند پرداخت کنند.
پاسخ تفصیلی
اولاً: طبق آنچه در سیره ی حضرت علی( علیه السلام ) آمده، ایشان هیچگاه فقیر و تنگدست نبوده اند بلکه همواره با تلاش و زحمت، اموال فراوانی بدست می آورده اند ولی آن ها را در راه خدا انفاق می کرده اند،، و چیزی برای خود باقی نمی گذاشتند. داستان های متعدد به دوش کشیدن نان خرما و بر در خانه ی بینوایان بردن ایشان مشهور تر از آن است که ما بخواهیم گوشه ای از آن را نقل کنیم . همچنین ایشان بخش مهمی از اموال و دارایی خود را صرف آزاد کردن بردگان می نمودند تا آنجا که می نویسند هزار برده را از دسترنج خود آزاد نمود، به علاوه سهم او از غنائم جنگی نیز قابل ملاحظه بود، بنابراین، اندوخته مختصری که زکات به آن تعلق می گیرد و یا نخلستان کوچکی که واجب باشد زکات آن را بپردازد چیز مهمی نبوده است که علی ( علیه السلام ) فاقد آن باشد.[1]
پس اگر در جایی صحبت از فقر ایشان شده بدلیل انفاق بیش از حد آن بزرگوار است. آنچه در آیه شریفه در باره زکات دادن ایشان آمده است یکی از این موارد است و بیانگر آن است که حتی در حال رکوع نیز ایشان از دستگیری فقراء چشم پوشی نمی کردند.
ثانیا: در قرآن مجید در موارد زیادی به صدقات مستحبی هم زکات گفته شده است مثلا در بسیارى از سورههاى مکى کلمه" زکات" آمده که منظور از آن همان زکات مستحبّی است[2]، زیرا وجوب زکات مسلما بعد از هجرت پیامبر ( صلی الله علیه و آله و سلم ) به مدینه، بوده است.[3]
علامه طباطبائی در المیزان می فرمایند:
اگر مىبینید امروز وقتى زکات گفته مىشود ذهن منصرف به زکات واجب شده و صدقه به ذهن نمىآید، نه از این جهت است که بر حسب لغت عرب صدقه زکات نباشد بلکه از این جهت است که در مدت هزار و چند سال گذشته از عمر اسلام، متشرعه و مسلمین زکات را در واجب بکار بردهاند، و گرنه در صدر اسلام زکات به همان معناى لغوى خود بوده و معناى لغوى زکات اعم است از معناى مصطلح آن، و صدقه را هم شامل مىشود. در حقیقت زکات در لغت مخصوصا اگر در مقابل نماز قرار گیرد، به معناى انفاق مال در راه خدا و مرادف آنست، کما اینکه همین مطلب از آیاتى که احوال انبیاى سلف را حکایت مىکنند بخوبى استفاده مىشود...». [4]
آیه 55 سوره ی مائده که به نقل اکثر مفسرین[5] درباره ی جریان انفاق حضرت علی ( علیه السلام ) است، که در حال رکوع اتفاق افتاده و انگشترشان را به فقیر داده اند،نیز ممکن است از همین قبیل باشد.
پس بر فرض این که زکات واجب به حضرت علی( علیه السلام ) تعلق نمی گرفته، انفاق انگشتری می تواند صدقه به فقیر و یکی از انفاق های مستحبی ایشان باشد.
منابع
[1] تفسر نمونه، ج 4، ص 429.
[2] آیه 3 سوره نمل و آیه 39 سوره روم و 4 سوره لقمان و 7 سوره فصلت و غیر اینها.
[3] تفسیر نمونه، ج4، ص: 430
[4] ترجمه تفسر المیزان، ج 6، ص 11.
[5] تفسیر نمونه، ج 4، ص 424.
آیات مرتبط
سوره المائدة (55) : إِنَّمَا وَلِیُّکُمُ اللَّهُ وَرَسُولُهُ وَالَّذِینَ آمَنُوا الَّذِینَ یُقِیمُونَ الصَّلَاةَ وَیُؤْتُونَ الزَّکَاةَ وَهُمْ رَاکِعُونَ
